ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 2، اردیبهشت 1400 ، شماره پی در پی 60

تحلیل سبک‌شناسی مثنوی ناز و نیاز عبدالرزّاق بیگ دنبلی

صفحه (183 - 202)
رقیه پوررستم ، لیلا عدل پرور (نویسنده مسئول)، مجتبی صفر علیزاده
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1399

چکیده
زمینه و هدف: مثنوی «ناز و نیاز» سرودۀ عبدالرزاق بیگ دنبلی، متخلّص به «مفتون» مورّخ، شاعر، ادیب، مفسّر و مترجم دورۀ بازگشت ادبی است. وی این منظومه را بقصد نظیره‎گویی، با تأثیر از خسرو و شیرین نظامی گنجوی سروده است و مختصّات سبک عراقی در آن قابل رؤیت میباشد. در پژوهش حاضر این منظومه در سه سطح زبانی، ادبی و فکری مورد تحلیل سبک شناسی قرار گرفته است. سؤال اصلی پژوهش این است که مهمترین ویژگیهای سبکی عبدالرزّاق، در مثنوی ناز و نیاز کدامند؟
روش مطالعه: روش گردآوری اطلاعات در این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای بوده و تحقیق به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است.
یافته ها: دنبلی متناسب با سبک منظومه سرایی در ادبیات فارسی، مثنوی ناز و نیاز را سروده و یکی از شاعران خوش‌قریحۀ دورۀ بازگشت است که در پیروی از سبکهای شعری پیشین موفق بوده است.
نتیجه گیری: شاعر در سطح زبانی، از وزن هزج مسدس مقصور و با بسامد بالا از قوافی و ردیفهای تک‌واژه ای اسمی و فعلی استفاده کرده است. در سطح لغوی و نحوی کاربرد و استعمال پیشاوندها، پساوندها و لغات کهن، واژگان عربی، اصطلاحات مختلف در شعرش دیده میشود. در سطح ادبی متناسب مضمون عاشقانه و تعلیمی، کاربرد انواع صورخیال تشبیه، استعاره و بدیع معنوی تلمیح و اغراق فراوانی سبکی دارد. در سطح فکری در کنار مضمون عاشقانه که موضوع اصلی آن است، به مضامین تعلیمی و مذهبی و ساقینامه توجه کرده است؛ همچنین در اندیشه های او باور به اعتقادات عامیانه و جبرگرایی نیز وجود دارد.

کلمات کلیدی
منظومۀ ناز و نیاز , عبدالرزّاق بیگ دنبلی , تحلیل سبک‌شناسی.

• تجربه الاحرار و تسلیه الابرار، دنبلی، عبدالرزّاق بیگ (1349) به تصحیح و تحشیۀ حسن قاضی طباطبائی، تبریز: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
• خسرو و شیرین، نظامی گنجه ای، الیاس‌بن یوسف (1392) با تصحیح و حواشی حسن وحیدی دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
• دانشمندان آذربایجان، تربیت، محمّدعلی (1314)، تهران: مطبعۀ مجلس.
• سبک‌شناسی نثر، (تاریخ تطور نثر فارسی)، بهار، محمّدتقی (1382) جلد 1و، ۳، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.
• سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس (1385) چاپ دوم از ویرایش دوم، تهران: میترا.
• سبک شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، غلامرضایی، محمد (1391) تهران: جامی.
• سبک شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود (1390) تهران: سخن.
• سفینه‌المحمود، محمودمیرزای قاجار (1346) به اهتمام عبدالرّسول خیّام‌پور، تبریز: بی نا.
• صور خیال در شعر فارسی شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390) تهران: آگاه.
• فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی، یاحقّی، محمّدجعفر (1375) تهران: انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
• فرهنگ اصطلاحات نجومی، مصفّا، ابوالفضل (1366) تهران: مؤسّسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• فرهنگ تلمیحات، شمیسا، سیروس (1371) تهران: فردوس.
• فرهنگ فارسی معین، معین، محمّد (1392) تهران: امیرکبیر.
• کلیّات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس (1378) تهران: فردوس.
• مثنوی ناز و نیاز، دنبلی (مفتون)، عبدالرزّاق (1398) تصحیح و تحشیۀ مجتبی صفرعلیزاده، خوی: شعر سپید.
• معانی و بیان، همایی، جلال‌الدین (1377) به کوشش ماهدخت همایی، تهران: هما.